Przemysław Mackojc
Ludzie z różnym przyczyn rozstają się ze sobą. Dobrze jest, jeśli robią to w zgodzie i pozostają w dobrych stosunkach, by nie odbiło się to na ich dzieciach. Co jednak, gdy pojawią się pewne problemy? Zawsze dyskusyjną kwestią jest podział praw rodzicielskich, które najczęściej są przyznawane matce. Ojcowie (czasem słusznie) otrzymują ograniczone uprawnienia lub są ich pozbawiani. Niestety, równie często dzieje się tak w przypadku osób niewinnych. To krzywdzące zachowanie, dyskryminacja, z którą należy walczyć.
Jakie są prawa i obowiązki ojca w Polsce, a jak to wygląda w Zjednoczonym Królestwie? Dość podobnie, niemniej przygotowaliśmy dla Was zestaw kilku najważniejszych zagadnień.
*
Prawa ojca w UK
Zacząć należy od tego, że w Wielkiej Brytanii nie ma tak do końca czegoś takiego, jak prawa rodzicielskie. Są za to obowiązki rodzica, do których należą dwa podstawowe: dbać o swoje dzieci i je chronić.
Tzw. PR – Parents Responsibilities, dają obojgu rodzicom prawo do współdecydowania o takich sprawach jak:
- zgoda na leczenie dziecka
- wybór szkoły, do której ma uczęszczać
- sposób wychowania
- wybór imienia
- religia
Przed osiągnięciem konkretnego wieku dziecka, rodzice reprezentują je prawnie – np. w aspekcie umów z operatorami komórkowymi, w sprawach karnych i cywilnych.
Na ojcach (lub matkach, jeśli tak zdecyduje sąd) ciąży także obowiązek alimentacyjny, jeśli dziecko nie wychowuje się z obojgiem rodziców. Wysokość alimentów określana jest na podstawie realnych potrzeb dziecka i możliwości finansowych danego rodzica. Alimenty mogą być nieuzasadnione ekonomicznie, jeśli przychody opiekuna są wystarczająco wysokie lub duże zyski generuje sam majątek dziecka.
Ojciec może zostać z niego zwolniony (matka tak samo), jeśli były partner zawrze związek z kimś innym, poprawiając równocześnie swój status materialny. Następuje wtedy sądowa weryfikacja potrzeb finansowych dziecka.
Rodzice mają też swoistą autonomię w kwestiach wychowania dziecka. Zarówno ojciec jak i matka, mają prawo decydować o pewnych aspektach jego socjalizacji. Niemniej, najistotniejsze kwestie muszą ustalać wspólnie lub, w ostateczności, rozstrzygać sprawę w sądzie rodzinnym. Takim przypadkiem jest np. możliwość zamieszkania dziecka z jednym z rodziców po ewentualnym rozwodzie.
Rodzice mogą także, w interesie dziecka, rozporządzać jego finansami. Nie obejmuje to jednak ewentualnych zarobków dziecka lub rzeczy oddanych mu do swobodnego użytku. W przypadku dochodów z majątku dziecka, jeśli takowy przynosi jakiekolwiek zyski, rodzice mają obowiązek rozporządzać nim zgodnie z interesem potomka, a ewentualne nadwyżki mogą przeznaczać na potrzeby całej rodziny.
My jednak pytamy o rozwód i sytuację, gdy prawa jednego z rodziców (w tym wypadku skupimy się na ojcu) są ograniczane… Co więc z podstawowymi pytaniami o wzajemne kontakty i wspólną opiekę? Czy wszystko to po rozwodzie powinno, teoretycznie, nadal obowiązywać? Wiele zależy do tego, w jakiej sytuacji prawnej znajdzie się każdy z rodziców i co było powodem rozwodu.
Jak uzyskać władzę rodzicielską? Po rozwodzie, podobnie jak i w Polsce, pełnię praw zazwyczaj zyskuje kobieta. W Polsce, jak i UK, aby mógł je uzyskać mężczyzna, musi się na to zgodzić zarówno sąd, jak i kobieta. Jeśli nie ma ku temu przeciwwskazań, należy wypełnić jedynie odpowiedni formularz dotyczący odpowiedzialności rodzicielskiej i zgłosić go do sądu.
Co jednak, gdy była partnerka (lub matka dziecka, bo może ono pochodzić z nieformalnego związku) nie wyrazi zgody na podpisanie takiej umowy?
Można, po pierwsze, samodzielnie złożyć wniosek wypełniony tylko przez siebie. Sąd to rozpatrzy biorąc pod uwagę wcześniejsze/ciągłe zaangażowanie w opiekę nad dzieckiem (lub próby zaangażowania). Ważnym czynnikiem jest stopień zażyłości pomiędzy dzieckiem a ojcem. Istotne będzie również to, w jaki sposób ojciec tłumaczy chęć wystąpienia o uzyskanie praw rodzicielskich.
Ważne: sąd zawsze bierze pod uwagę dobro dziecka. Nigdy nie odrzuca wniosków bez ich rzetelnego rozpatrzenia.
Kolejna ważna rzecz, to możliwość widzenia się z dzieckiem. Każdy przykładny ojciec ma do tego prawo, chyba, ze sąd zdecyduje inaczej. W Polsce to normalne, a w UK? Jest podobnie, ale to, czy ojciec zobaczy się z dzieckiem, zależy od kilku czynników.
Po pierwsze, należy widzenia ustalić z matką dziecka… I tutaj często pojawiają się problemy. Co jeśli nie można dojść do wspólnego porozumienia? W najgorszych wypadkach trzeba się zwrócić do sądu o nakaz widzeń w konkretnych dniach/tygodniach. W Anglii i Walii można wesprzeć się organem sądowniczym jako mediatorem, który pozwoli wypracować pewne porozumienie. W Szkocji pierwsza okazja, by zapytać o takie uprawnienia, pojawia się w ciągu trzech tygodni od wszczęcie postępowania w sprawie opieki nad dziećmi.
W Anglii oraz Walii, gdy sprawa wejdzie do sądu, może się w nią włączyć tzw. Cafcass officer. To organizacja mająca na celu dbanie o dobro dziecka w trakcie procesu. Gdy nie da się ustalić porozumienia, sąd sam ustala zasady opieki nad dziećmi, jednak uczyni to tylko wtedy, gdy będzie w tym widział większą korzyść dla dzieci.
W Szkocji sąd może na prośbę jednego z rodziców wyznaczyć najpierw referenta, który będzie pełnił funkcję prawnika i pracownika socjalnego (jeśli był już związany z pracą społeczną). Osoba pragnąca wyznaczenia takiej osoby musi za tę usługę zapłacić, jednak po wygranej sprawie może się domagać zwrotów kosztów od drugiej strony.
Walczyć można także o Prawo do opieki nad przyrodnim dzieckiem, jeśli jego matka ogranicza lub nie uznaje naszych praw do kontaktów z nim. Można się starać o ich sądowe przywrócenie/nakaz ich respektowania, jeśli dziecko mieszkało z nami lub utrzymywało stały kontakt w ciągu ostatnich trzech lat.
W Szkocji przyrodni ojciec również ma prawo widzieć się z dzieckiem. Wspólne kontakty mogą być ważnych argumentem, ale nie zawsze takie prawa są przyznawane. Niemniej, prawa do wspólnych widzeń, jeśli przyrodni ojciec rzeczywiście ma spory wpływ na rozwój i życie dziecka, coraz rzadziej są ograniczane.
Opisaliśmy dwie najważniejsze kwestie dotyczące prawa ojców: samą ich specyfikę oraz możliwość wychowywania potomstwa wespół z partnerką.
*
Warto wiedzieć także, kto może nam pomóc w walce o nasze prawa. Oto lista instytucji, na które warto zwrócić uwagę:
Sąd rodzinny (Family Court), pomaga rozstrzygać istotne kwestie na drodze prawnej. Powinien być krokiem ostatecznym.
Mediacja, czyli droga pozasądowa. Chodzi o wyznaczenie konkretnej osoby – prawnika, psychologa, pracownika socjalnego, który pomoże rodzicom dojść do konkretnego porozumienia, takiego, które usatysfakcjonuje obie strony, nie krzywdząc przy okazji dziecka. Ważne jest, by obie strony chciały współpracować, w przeciwnym wypadku nie ma to sensu.
Carfass, to instytucja podobna do mediacji. Działa niezależnie od sądów rodzinnych, placówek edukacyjnych oraz instytucji opiekuńczych. Dba m.in. o to, by w trakcie sporu skupiać się przede wszystkim na interesie dziecka. Może także pomóc w uzyskaniu świadczeń socjalnych lub przy adopcji dziecka.
Można także korzystać, jeszcze przed rozprawą rozwodową, z pomocy psychologów i pracowników socjalnych.
*
Niezwykle istotną sprawą jest jeszcze jedna rzecz– nie można starać się o prawa do opieki/współwychowywania dziecka, gdy… nie jest się jego ojcem w świetle prawa. Należy wówczas ustalić ojcostwo. Jest to niezwykle ważną kwestią (lub linią obrony) w walce o dzieci. Jeśli potomek urodzi się w czasie trwania małżeństwa lub do 300 dni od jego zakończenia, za ojca biologicznego uznaje się konkretną osobę: małżonka lub ex-małżonka. O ile on i partnerka nie poświadczą, że jest inaczej.
Jeśli dziecko pochodzi od osób, które nie są związane ślubem kościelnym lub cywilnym, należy uznać ojcostwo danej osoby lub uzyskać orzeczenie sądu. Uznanie następuje w sytuacji, gdy mężczyzna oświadcza przed sądem cywilnym, że jest ojcem dziecka, a matka potwierdza jego słowa (w terminie do 3 miesięcy).
Ważne – istnieje możliwość uznania ojcostwa dziecka już poczętego. Nie można jednak wdrożyć tego postępowania w przypadku osiągnięcia przez nie pełnoletniości lub gdy nastąpił zgon dziecka (można to zrobić w czasie 6 miesięcy od otrzymania informacji o tym, jednak tylko wtedy, gdy potomek nie był pełnoletni).
Ojcostwo nie zostanie uznane w przypadku, gdy:
– matka dziecka nie potwierdzi słów mężczyzny składającego oświadczenie
– zajdzie wątpliwość co do jego prawdomówności
Ustalenie ojcostwa w Wielkiej Brytanii, w przypadku obywateli polskich, również może być dokonywane na drodze sądowej. Następuje po złożeniu stosownego wniosku do Sądu Opiekuńczego oraz do Konsula RP (lub osoby pełniącej to stanowisko).
Jeśli dziecko urodzone w UK nie uzyska tamtejszego obywatelstwa, zarówno ono, jak i jego rodzice podlegają prawu ojczystemu. Jeśli dziecko pochodzi ze związku pozamałżeńskiego, jest to przede wszystkim prawo ze strony matki.
W przypadku rozpadu małżeństwa lub urodzeniu się dziecka ze związku nieformalnego, dochodzenie swoich praw na drodze sądowej następuje po złożeniu stosownego wniosku do Sądu Opiekuńczego. Wówczas to sąd decyduje, kto otrzymuje pełne prawa rodzicielskie. Mogą one być przekazane matce, ojcu lub obojgu rodziców. W całości lub podlegając pewnym ograniczeniom.
*
Rozsądek
Przede wszystkim istotne jest jednak to, by świadomie i z rozwagą podejść do tak emocjonalnego tematu. Kwestia ta dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Jeśli związek ma się zakończyć, niech się to stanie z jak najmniejszą szkodą dla dzieci. Starajmy się nie ograniczać kontaktów, nie wykorzystywać innych bez potrzeby i działać zgodnie nie tylko z prawem, ale i własnym sumieniem. Jeśli jedna osoba skrzywdziła drugą, ale nie dzieci, należy uznać jej prawa i pozwolić wypełniać swoje obowiązki. Dzieci nie powinny, a wręcz nie mogą być ofiarami prywatnych potyczek rodziców.
Foto: Flickr (lic. CC)
