Magna Carta, czyli mały krok w kierunku brytyjskiej demokracji

Król sprzeciwiający się możnowładcom i popadający w konflikt z duchowieństwem: mądry władca czy ignorant? Jakie efekty przyniósł bunt przeciwko samowoli króla? Dokument pochodzący z 1215 roku różnie oceniany przez historyków, zwany z łaciny Magna Carta Libertatum do dziś pełni wielką rolę w historii Wielkiej Brytanii.

Iskrą, która wywołała bunt, była bezwzględność króla Jana bez Ziemi i wprowadzanie coraz to wyższych podatków. Skutkiem sporu było podpisanie dokumentu Wielkiej Karty Swobód w 1215 roku. Podpisana została na łące nad Tamizą w hrabstwie Surrey, 6 km od Windsoru. Magna Carta stała się umową pomiędzy królem, a jego wasalami. Wprowadziła zasadę, że nikt nie stoi poza prawem. Doszło do ograniczenia władzy monarchy. Nakładanie podatków było możliwe tylko za zgodą Rady Królewskiej, co ograniczyło bezprawie. Odtąd nikogo nie można było więzić bez wyroku sądowego, bądź pozbawiać majątku. Ponadto, dokument ujednolicał system miar i wag, oraz gwarantowała status kościoła. Wielka Karta Swobód była rewolucyjna nie tylko ze względu na prawo i obyczaje, ale przede wszystkim zmienia pozycję monarchy w państwie. Władca został podporządkowany państwu. Nowością, o której mówił artykuł 61 dokumentu, była możliwość pozbawienia króla tronu. Na mocy prawa baronowie mogli wezwać lud do zniesienia go z tronu. Oto najważniejsze postanowienia karty:

• art. 12 – stanowił, że dla nałożenia tarczowego (scutagium) i zasiłków lennych (auxilium) król powinien uzyskać zgodę Rady Królestwa
• art. 13 – ustanawiał przywileje dla miast i potwierdzał nadanie wcześniejszego przywileju Londynowi
• art. 14 – podawał skład Rady Królewskiej, zgodnie z nim złożonej m.in. z feudałów oraz lenników króla
• art. 21 – gwarantował, że hrabiowie i baronowie mogą być sądzeni tylko przez sąd „równych sobie”
• art. 28 – dozwalał urzędnikom królewskim dokonywania rekwizycji tylko za rekompensatą
• art. 35 – gwarantował jednolity miary i wagi w całym królestwie
• art. 38 – zabraniał stawiania przed sądem bez powołania godnych zaufania świadków
• art. 39 – gwarantował wolność osobistą – król nie mógł aresztować poddanego bez wyroku sądowego, ani odebrać mu majątku
• art. 40 – zabraniał królowi „sprzedawania, zaprzeczania lub odraczania komukolwiek prawa i wymiaru sprawiedliwości”.
• art. 41 i następny – gwarantował swobodę handlu, z zastrzeżeniami wynikającymi ze stanu wojny
• art. 45 – sędziów, konstabli, szeryfów i baliwów król miał mianować „tylko spośród takich ludzi, którym znane są prawa królestwa i którzy sumiennie zechcą ich przestrzegać”
• art. 51 – nakazywał królowi bezzwłocznie zrezygnować z zaciągania cudzoziemskich wojsk
• art. 52 – zobowiązywał króla do restytucji dóbr zajętych wbrew postanowieniom Karty
• art. 60 – zobowiązywał lenników króla do przestrzegania wobec ich poddanych swobód gwarantowanych przez Kartę
• art. 61 – formułował sankcje za nieprzestrzeganie przez króla postanowień Karty. Zgodnie z nim istniała komisja 25 baronów, z których czterech udawało się w delegację do króla informując go o złamaniu artykułów. Jeżeli król w ciągu 40 dni nie dostosowywał się do petycji baronów, ci kierowali się do justycjariusza. Jeżeli król nadal się sprzeciwiał, baronowie mogli wezwać lud do zniesienia króla z tronu.
• art. 62 – ogłaszał amnestię dla zbuntowanych przeciw królowi (który to bunt doprowadził do nadania Karty).
• art. 63 – gwarantował trwałe obowiązywanie swobód „wszędzie i po wsze czasy” oraz nakazywał zaprzysiężenie przez obie strony.

Wielka Karta Swobód uznawana jest za początek demokracji brytyjskiej, fundament porządku konstytucyjnego oraz gwarancję wolności obywatelskich. Do dziś obowiązują przywileje londyńskiego City. Należy jednak pamiętać, że dokument ten nadal dzielił społeczeństwo na arystokrację, duchowieństwo, wolnych i niewolnych, oraz ograniczał prawne możliwości składania zeznań przez kobiety. Prawa człowieka przysługiwały tylko wyższym stanom społecznym.

Magna Carta nie jest jednolitym, pojedynczym dokumentem. Jest to zbiór dokumentów. Pierwszy z nich pochodzi z 1215 roku, a ostatni z 1300 roku. Do dziś zachowało się 13 kopii tego dokumentu. Kopie przechowywane są w British Museum, The National Archives i archiwum katedry w Lincoln. Wielka Karta Swobód wpisana została w 2009 roku na listę UNESCO Pamięć Świata (ang. Memory of the World International Register). Jest to międzynarodowy projekt mający na celu zachowanie, ratowanie i udostępnianie rękopisów, inskrypcji, druków, dokumentów o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym.

15 czerwca 2015 roku obchodzono rocznicę 800-lecia podpisania przez króla Jana bez Ziemi Magna Carta Libertatum, czyli najważniejszego dokumentu w historii brytyjskiej demokracji. Z tej okazji zorganizowana została uroczystość, w której brała udział sama królowa Elżbieta II wraz z całą rodziną królewską. Największe uroczystości odbyły się w Londynie, Canterbury, St. Albans, St. Edmunds oraz Runnymede, oraz tam, gdzie przechowywane są kopie dokumentów: w Salisbury, Lincoln, Durham i Hereford. Na wystawie w British Museum po raz pierwszy od setek lat pokazane zostały aż cztery oryginalne wersje dokumentu. Dwie wersje dokumentu zostały odrestaurowane i zdygitalizowane. Rocznicę upamiętniła również Brytyjska poczta wydając serię pamiątkowych znaczków.

Należy pamiętać, że Magna Carta miała ogromny wpływ na twórców konstytucji USA 1787roku i autorów Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

Foto: Flickr (lic. CC)/ Royal Mail